Als de voortekenen niet bedriegen is Groningen en daarmee Nederland binnenkort een heuse AI-fabriek rijker. In Noordelijke kringen wordt al druk voorgesorteerd op deze voorziening van nationale en Europese allure. Met zowel een omvangrijke, snelle datavoorziening als een gloednieuw AI-expertisecentrum kan de AI-fabriek een kansrijke innovatie voor het Noorden zijn. Samenwerking Noord is een van de trotse consortiumpartners van de projectaanvraag waarop binnenkort de uitslag binnenkomt. Is er witte rook in zicht? Het Noorden wacht in spanning af.  In de tweede week van oktober wordt de uitslag verwacht.   

Hoofdfoto: Bart Scheerder maakt zich sterk voor de AI-fabriek bij een event van Samenwerking Noord 

Foto: Willem Jonker neemt onze ledenraad mee in zijn toekomstvisie 

Willem Jonker, bestuursvoorzitter van AIC4NL, is een warm voorstander van de AI-fabriek voor het Noorden en is actief betrokken bij de ontwikkeling van de plannen. In het grote internationale geweld rond AI loopt Nederland een flink eind achter, zo constateert hij. Met de komst van de AI-fabriek lukt het ons weer om enigszins mee te komen in het Europese peloton. Volgens Jonker is het goed te beseffen dat de AI-fabriek meer is dan een supercomputer; het bijbehorende expertisecentrum is nog belangrijker. De experts die daar werken zorgen ervoor dat AI op een innovatieve manier optimaal ingezet kan worden in verschillende contexten.  

Onderweg naar de fabriek

”Uiteindelijk is de AI-fabriek mensenwerk”, aldus Jonker. Daarom is het belangrijk om talent in de regio te behouden en naar de regio te halen. “Hiermee versterk je het ecosysteem. Je doet dit ook door organisaties uit verschillende sectoren vanaf het begin actief te betrekken bij de ontwikkeling”.  

In het bijzonder noemt Jonker de gezondheidszorg, defensie en de landbouw, maar ook de uitvoeringsdiensten van de overheid en de kennisinstellingen zijn sterke troeven van het Noorden. De technologie en de expertise van de AI-fabriek zal ook door kleine bedrijven worden gebruikt. Zij hebben vaak niet de eigen faciliteiten hiervoor.  

Nooit meer tikken in de zorg

De zorg is bij uitstek een sector waarin AI welkome toepassingen kan brengen. Pleitbezorger Bart Scheerder, mede-oprichter van het Applied AI Accelerator Lab van het UMCG, licht graag toe welke kansen de AI-fabriek biedt. Personeelstekorten en een groeiende zorgvraag betekenen een steeds hogere werkdruk voor de collega’s, met ziekteverzuim en burn-out als gevolg. “De enorme berg aan administratie die zorgverleners dagelijks moeten afhandelen, kan wel 40 procent van hun werkdag in beslag nemen. Dat is het dubbele van de tijd die aan patiënten aan het bed wordt besteed”. Onder het moto #NooitMeerTikken houdt het UMCG zich daarom bezig met het overdragen van administratieve taken aan AI. “We verplaatsen het toetsenbord en de muis steeds meer naar de achtergrond. Als de arts en de patiënt samen in gesprek zijn, luisteren de sensoren en de technologie op de achtergrond mee”. Dit maakt de zorg persoonlijker en er gaat dan veel minder tijd in de verslaggeving zitten.  

AI in de zorg is nog lang niet waar het moet zijn, volgens Scheerder. De eisen aan medisch gecertificeerde modellen zijn hoog en ze zijn op dit moment nog beperkt beschikbaar. “Het is heel aantrekkelijk dat we met de AI-fabriek straks een krachtige faciliteit hebben om dat soort modellen ook echt zelf te ontwikkelen”. Ook volgens Scheerder zijn de expertise en de datafaciliteiten van groot belang.  Deze zullen met name kleine zorginstellingen helpen met hun tekort aan eigen voorzieningen, benoemt Scheerder.  Hij ziet ook nieuwe toepassingen voor generatieve AI-taalmodellen: enerzijds voor de geschreven, maar ook voor de gesproken taal. Deze kunnen sneller en meer patiënten verder helpen dan een mens dat ooit kan. “Dit biedt kansen voor preventie en voor besparing van geld”, zo stelt Scheerder.  

Verantwoordelijkheid

De komst van de AI-fabriek brengt ook verantwoordelijkheden met zich mee en zal gezamenlijke inspanning vragen, aldus Willem Jonker van AIC4NL. “Je krijgt die fantastische machine hier, maar als je er verder niets omheen organiseert en er niet voor zorgt dat de startups, de bedrijven en de overheidsinstellingen aansluiten, dan staat die fabriek hier straks in z’n eentje”. Vanuit een brede bewustwording van de mogelijkheden en door actief samen te werken, is het volgens Jonker mogelijk om onze achterstanden in te halen. Door als consortiumpartners met een andere partijen in het Noorden en in breder verband op te trekken, veroveren we samen nieuw terrein voor Nederland en voor Europa. 

Geopolitieke spanningen en de dominantie van Amerikaanse technologiebedrijven leiden tot steeds meer zorgen over onze digitale soevereiniteit, een term die tegenwoordig veel wordt gebruikt. Wie heeft controle over onze data? Waar staat deze? En wie heeft controle over het beheer? Over dit soort vragen maken organisaties en burgers zich een stuk drukker dan voorheen. We spraken over het onderwerp met twee van de initiatiefnemers van Cloud of the North, Ronald Stolk en Jeroen Bos.  

Foto: de initiatiefnemers van Cloud of the north.

Europese organisaties zijn grotendeels afhankelijk van Amerikaanse bedrijven, zoals Microsoft Azure, en Google Cloud. Dit brengt twee grote risico’s met zich mee: de toegang van de Amerikaanse overheid tot onze data en een mogelijke blokkade van de dienstverlening van de Amerikaanse clouddiensten, zoals recent gebeurde bij het Internationale gerechtshof in Den Haag. De Nederlandse overheid en veel bedrijven hebben op dit moment geen of weinig controle over het beheer en transport van data. Lange tijd waren we daar minder van op de hoogte, of maakten we ons er geen zorgen over, maar dat is aan het veranderen. Onwetendheid of desinteresse over onze digitale netwerken en de veiligheid en toegankelijkheid onze data, kan ons belemmeren in onze zelfvoorziening en onze welvaart in gevaar brengen.   

Cloud of the North 

De oplossing voor dit probleem kan zijn het opzetten van een eigen cloud voorziening. In Noord-Nederland is hiervoor het initiatief Cloud of the North gestart door een aantal specialisten in het veld: Jeroen Bos, Hans Gankema, Peter Hager, Edwin Kuipers, Ronald Stolk, en Stef van der Ziel. Cloud of the North heeft als doel te zorgen voor meer digitale soevereiniteit, met controle en beheer over de eigen opslag van data voor bedrijven en overheden. Inmiddels tonen steeds meer Noordelijke partners interesse voor dit initiatief.  

Nederland is niet de enige plek in Europa die zich los probeert te maken van externe clouddiensten. In projecten zoals EXOFED en Structura X zijn experts al een tijd bezig met het ontwikkelen van soevereine infrastructuren. Toch is Cloud of the North hierop een waardevolle toevoeging gericht op het sterke netwerk rondom IT in het noorden, waarin partners elkaar makkelijk kunnen vinden om samen te werken, aldus Jeroen Bos (Bossers & Cnossen), medeoprichter van Cloud of the North. 

Data is dankzij de open source benadering van Cloud of the North toegankelijker en beter beschermd is de gedachte, en de doorontwikkeling wordt hierdoor een stuk eenvoudiger, volgens Bos. Ook is data makkelijker over te zetten naar een andere plek als je dat wilt.  

‘De Amerikaanse Big Tech bedrijven die clouddiensten leveren, hebben een platform gebouwd waarop je makkelijk diensten kanontwikkelen.’, benoemt Ronald Stolk (Rijksuniversiteit Groningen). ‘Dat is er nog niet op lokaal niveau, dus dat vraagt nog de nodige ontwikkeling’  

Toekomst  

De initiatiefnemers zien Cloud of the North niet als een einddoel, maar willen hun ervaring graag delen met andere spelers in Nederland en Europa. Zij zien op de lange termijn ook een financieel voordeel als we afscheid nemen van de Amerikaanse systemen. Stolk benadrukt dit economische belang: ‘Elke organisatie koopt licenties voor het gebruik van de Cloud. Alleen al in de drie noordelijke provincies verdwijnen zo tientallen duizenden euro’s per maand de deur uit. Dat is ontzettend veel geld,’. Cloud of the North brengt hiermee niet alleen digitale soevereiniteit, maar ook de kans voor eigen ontwikkeling en groei dichterbij, aldus de initiatiefnemers. 

Risico’s Amerikaanse Clouddiensten 

Achter de schermen gebeurt veel bij Samenwerking Noord. Het professionaliseren en data gedreven werken is hier een onderdeel van. Al jaren zetten we onze data in om de programmering van onze events en andere activiteiten te verbeteren. Hiervoor gebruiken we onze data met de visualisatietool Power BI. Programmamanager Albina Koolhof-Vitochina heeft dit de afgelopen jaren ontwikkeld en ziet veel potentie voor de toekomst.  Echter was er ook expertise van buiten nodig om data gedreven werken naar een niveau hoger te tillen. Gelukkig kwam die hulp uit ons eigen netwerk. 

Begin 2025 heeft onze eerste cohort van het Certified Data Traineeship met hun Power BI docent ons geholpen. De trainees hebben een opzet gemaakt voor een vernieuwende way of working. Daarna heeft Ynte Jan Kuindersma (docent bij het traineeship) en eigenaar van BIRD Automation, ons geholpen met de implementatie hiervan.

Waar data voorheen handmatig werd toegevoegd, is het proces nu grotendeels geautomatiseerd via het Microsoft Power Platform. Deze oplossing, maakt het mogelijk om foutloos en moeiteloos met data te werken. Dit leidt tot betere inzichten in het netwerk.

Albina is enorm dankbaar voor de tijd die Ynte Jan hierin heeft gestopt. Het is fijn om samen te werken met iemand die zo gepassioneerd is en altijd klaar staat voor vragen en uitdagingen.
“Ik heb hier met veel plezier aan meegewerkt,” vertelt Ynte Jan. Wanneer gevraagd waarom hij het concept in de praktijk wilde uitwerken, verwijst hij naar zijn passie voor het project. Op de vraag waarom Ynte Jan zo betrokken is bij dit onderdeel geeft hij aan: “Ik ben heel dankbaar voor het traineeship en dat ik de kans heb gekregen om daar als docent aan deel te nemen. Dan wil ik ook iets terugdoen.” Ynte vertelt dat hij graag dingen afmaakt, een eigenschap dat hij als IT’er meeneemt naar al zijn projecten. Naast zijn werk als zelfstandige organiseert Ynte Jan ook community bijeenkomsten (via meetup) rondom het Microsoft data platform, omdat hij dit vakgebied zo boeiend vindt.

Kortom, Samenwerking Noord is enorm dankbaar voor de verbetering die Ynte Jan Kuindersma heeft doorgevoerd. Toch is dit nog maar het begin, aldus Albina Koolhof Vitochina: “Er liggen nog veel meer kansen voor ons om hiermee aan de slag te gaan, volgend jaar komt hier vervolg op. Er is nog veel meer mogelijk.”

Op 11 augustus is Noa Koning bij Samenwerking Noord gestart als stagiair Communicatie. Zij studeert sinds 2022 International Communication bij de Hanze en heeft eerder al stagegelopen bij kunstacademie Minerva en bij OOG TV in Groningen. Recent volgde zij voor haar studie een minor in Ierland.

Het komende half jaar zal Noa zich bij ons bezighouden met diverse communicatieklussen en -projecten. Ze kijkt ernaar uit haar vaardigheden op het gebied van communicatie, content creatie en videoproductie verder te ontwikkelen.

Noa: “Het spreekt me aan om te werken in een klein team waarin je snel kunt schakelen en ik mijn creativiteit kan gebruiken. Het netwerk van Samenwerking Noord is juist heel breed, met veel inhoudelijk interessante onderwerpen”.

In het kernteam zal zij o.a. intensief samenwerken met onze nieuwe evenement- en communicatiemedewerker Sanne Heikamp.

Vanaf half augustus gaat Joachim de Vries voor een half jaar aan de slag in ons kernteam. Met het groeiende aantal projecten met externe partners en financiers is het voor Samenwerking Noord van belang om goed op een rijtje te hebben welk werk we hiervoor moeten verzetten en om de resultaten in beeld te hebben. Joachim gaat ons helpen onze projectadministratie beter in te richten.  

Foto: Joachim de Vries

Hij werkte de afgelopen tijd onder andere voor de afdeling Economische Zaken van de Gemeente Groningen en het Regionaal Historisch Centrum – Groninger Archieven. Bovendien is hij actief als Regio Scout voor het Stimuleringsfonds Creatieve Industrie in Groningen.  

Joachim vindt aan de slag gaan bij ons interessant, omdat hij graag voor onze vereniging een bijdrage wil leveren aan duurzame innovaties en de kennisontwikkeling op het gebied van ICT in het Noorden. Met onze deelname aan projecten zoals de AI HUB Noord Nederland, de campusontwikkeling van de Niemeyer fabriek en hopelijk binnenkort in de AI Factory kan Samenwerking Noord zich nog beter profileren als het Noordelijke IT-netwerk. “Door te werken aan projectmanagement en het leggen van betekenisvolle relaties, help ik mee om de voorwaarden te scheppen voor het succes van Samenwerking Noord”, aldus een enthousiaste Joachim.  

Samen met het kabinet en NijBegun heeft een consortium van SURF, TNO, de Nederlandse AI Coalitie (AIC4NL) en Samenwerking Noord een Europese cofinancieringsaanvraag ingediend voor de bouw van een AI-fabriek in Groningen. Deze AI-fabriek versterkt de innovatiekracht van bedrijven, draagt bij aan de technologische onafhankelijkheid van Nederland en versterkt ons Nederlandse verdienvermogen. In september wordt bekend of de aanvraag wordt toegekend door EuroHPC. Bij elkaar gaat het om zo’n €130 miljoen dat bij toekenning kan oplopen tot €200 miljoen.

De AI-fabriek, een expertisecentrum, data faciliteit en supercomputer, moet laagdrempelig toegang bieden tot enorme rekenkracht die bedrijven en onderzoekers nodig hebben om AI-modellen en -systemen te ontwikkelen. Zo helpt de AI-fabriek om nieuwe banen te creëren, processen te automatiseren en innovaties te versnellen in sectoren zoals zorg, mobiliteit en veiligheid.

Het helpt om talent, kennis en toepassingen in eigen land te houden en maakt Nederland minder afhankelijk van Amerikaanse en Chinese technologieplatforms waar AI-toepassingen momenteel vooral worden ontwikkeld. Groningen is de beoogde locatie voor de AI-fabriek vanwege de ruimte, kennis en beschikbare stroomcapaciteit.

Europese aanvraag
De Nederlandse AI-fabriek wordt mogelijk onderdeel van een Europees netwerk van AI-faciliteiten. Het voorstel is ingediend bij EuroHPC, een Europees samenwerkingsverband dat supercomputing en AI-faciliteiten ondersteunt onder andere met cofinanciering.  Het consortium heeft samen met het kabinet een cofinancieringsaanvraag van €70 miljoen ingediend bij EuroHPC. Het kabinet draagt zelf €70 miljoen bij en vanuit de Nij Begun-middelen komt vanuit Groningen/Noord-Drenthe nog eens €60 miljoen. Daarmee kan de totale investering op €200 miljoen uitkomen.

Vervolg
Begin september besluit EuroHPC welke voorstellen het financiering toekent. Als het voorstel wordt toegekend is de verwachting dat de AI-fabriek in 2026 operationeel kan zijn.

Na de zomer krijgen we versterking van een oude bekende. We zijn heel blij om Sanne Heikamp te kunnen begroeten als onze nieuwe collega. Zij liep in het verleden al stage bij ons vanuit haar communicatieopleiding bij de Hanze. En stond indertijd mede aan de wieg van JongSN. Sanne kiest na twee jaren gewerkt te hebben bij xCore en Garnwerd aan Zee nu opnieuw voor Samenwerking Noord.

Hoofdfoto: Collega Sanne Heikamp kijkt uit naar de samenwerking

Vraag: Waarom kies je voor Samenwerking Noord?

Sanne: “Voor mij is het echt terug van weggeweest. Ik heb eerder met heel veel plezier binnen dit netwerk gewerkt, dus het voelt heel natuurlijk om weer aan te sluiten. Wat Samenwerking Noord zo sterk maakt, is dat er echt wordt samengewerkt, met impact”.

Vraag: Waar kijk je vooral naar uit in je nieuwe baan?

Sanne: “Ik vind het geweldig om onderdeel te zijn van een netwerk dat bruist van de energie en ideeën. Er gebeurt al veel en ik kijk ernaar uit om daaraan bij te dragen. Met frisse ideeën en met veel enthousiasme”

Sanne gaat in ons team aan de slag als als junior evenement- en communicatiemedewerker en zal onze event manager Esther Saathof bijstaan bij het organiseren van het groeiende aantal evenementen. Hierbij zal zij nauw samenwerken met onze programmamanagers. Aan de communicatiekant zal Sanne betrokken worden bij de doorontwikkeling van Mijn Samenwerking Noord en bij het produceren van content voor de website waar we een vernieuwingsslag op door zullen voeren.

Penningmeester Rick-Jan Scheepe verwelkomt Sanne namens het bestuur van Samenwerking Noord

De komst van Sanne maakt het mogelijk dat Esther Saathof na de zomer een aantal taken als programmamanager op zal gaan pakken. Zij zal o.a. de sector Gezondheid & Welzijn overnemen van collega Albina Koolhof-Vitochina, die na de zomer voor enkele maanden met verlof gaat. Ook ontstaat nu voor Esther ruimte om het project te leiden voor een groot, 2-daags IT-evenement dat Samenwerking Noord volgend jaar met andere partners hoopt te organiseren.